Nghệ nhân Nguyễn Văn Ứng là người gắn bó cả đời với nghề đúc đồng Ngũ Xã.
Sinh ra và lớn lên trong một gia đình có truyền thống làm nghề đúc đồng, ngay từ nhỏ, nghệ nhân Nguyễn Văn Ứng đã được cha ông bồi đắp niềm đam mê nghề truyền thống. Đến nay, ở độ tuổi “thất thập cổ lai hy”, nghệ nhân vẫn miệt mài giữ gìn và phát triển nghề đúc đồng Ngũ Xã.
Vực dậy một làng nghề
Làng nghề đúc đồng Ngũ Xã (nằm ở phía tây thành Thăng Long, nay thuộc phường Ba Đình, Hà Nội) là một trong tứ trụ tinh hoa làng nghề của Thăng Long xưa, gồm: “Lĩnh hoa Yên Thái, đồ gốm Bát Tràng, thợ vàng Định Công, thợ đồng Ngũ Xã”.
Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, nhiều người dân trong làng đã chuyển sang làm nghề khác hoặc đi nơi khác sinh sống. Dấu ấn của một làng nghề đúc đồng nức tiếng năm xưa mai một dần.
Nghệ nhân Nguyễn Văn Ứng bồi hồi kể lại: “Ngày xưa, nhà nào trong làng cũng làm nghề đúc đồng cả. Nhưng khi chiến tranh nổ ra, cuộc sống bị chao đảo, lệnh của chính quyền yêu cầu làng chuyển sang sản xuất đúc nhôm để phục vụ nhu cầu quốc phòng và dân sinh. Điều này khiến cho nghề đúc đồng, dù có bề dày lịch sử, dần bị lãng quên”.
Nghệ nhân Nguyễn Văn Ứng bên những tác phẩm của mình. Ảnh: Nguyễn Oanh
Nghệ nhân Nguyễn Văn Ứng là một trong số thanh niên của làng tham gia Cách mạng. Sau những năm tháng lăn lộn nơi chiến trường, vì mắc sốt rét nặng và sức khỏe suy giảm, ông xuất ngũ trở về quê, tiếp nối nghề đúc đồng của cha.
“Thời chiến tranh vẫn chưa dứt, sản phẩm làm ra không bán được. Đình chùa đóng cửa, dân lưu tán khắp nơi, tôi đành chuyển sang làm nhôm phục vụ dân sinh, nhờ vậy mới có cái ăn để tiếp tục theo học nghề đồng”, ông Ứng bồi hồi nhớ lại quãng thời gian gian khó ấy.
Hiện nay, gia đình của nghệ nhân Nguyễn Văn Ứng là một trong hai hộ cuối cùng vẫn sớm tối đỏ lửa, duy trì nghề đúc đồng. Dẫu vậy, ông có một niềm tin mãnh liệt rằng nghề đúc đồng không thể mai một.
Để dòng chảy vẫn tiếp tục
“Làng Ngũ Xã đã làm nghề đúc đồng được mấy trăm năm rồi, đến đời tôi là đời thứ 16, tôi rất tự hào và vui mừng khi cả hai người con trai của tôi đều nối nghiệp mà cha ông để lại”, nghệ nhân cho biết.
Theo lệ xưa, nghề đúc đồng chỉ được truyền lại cho con cháu trong làng. Nhưng ngày nay, khi nhịp sống hiện đại khiến lớp trẻ không còn mặn mà với nghề, nghệ nhân Nguyễn Văn Ứng mở rộng cánh cửa truyền dạy cho bất cứ ai muốn theo học. Đó là cách để giữ nghề của cha ông.
Dẫu vậy, không phải ai ông Ứng cũng nhận làm học trò, chỉ những người thực sự yêu nghề, có lòng say mê và kiên trì mới được ông truyền nghề.
Nghệ nhân chia sẻ: “Với những việc khó, chỉ ai kiên trì, không ngừng tìm tòi, học hỏi mới có thể thành công. Quan trọng là phải luôn suy nghĩ, trăn trở làm sao để làm được, làm tốt. Khó khăn chính là ‘nấc thang cho bậc anh tài’ và cũng là kho tàng của trí tuệ”.
Một góc phân xưởng đúc đồng tại xưởng nhà nghệ nhân do hai con trai của nghệ nhân quản lý. Ảnh: Nguyễn Oanh
“Nhà nước tạo điều kiện rất nhiều cho nghề truyền thống phát triển, không riêng gì nghề đúc đồng. Các cơ quan văn hóa cũng tạo ra chính sách, tôn vinh đối với các nghề thủ công và các nghệ nhân có công giữ nghề, đồng thời tạo điều kiện để đưa các sản phẩm đó, các nghề thủ công đó đến nhiều nơi”, ông Ứng bày tỏ.
Những tác phẩm được trưng bày trong showroom Đúc đồng Ngũ Xã. Ảnh: Nguyễn Oanh
Để nghề đúc đồng có thể tồn tại và phát triển trong thời đại mới, theo nghệ nhân Nguyễn Văn Ứng, điều quan trọng là phải biết kết hợp giữa truyền thống và đổi mới.
Theo ông, cần phải không ngừng tìm tòi, sáng tạo để cải tiến sản phẩm, vừa nâng cao tính thẩm mỹ vừa rút ngắn thời gian chế tác. Khi làm được điều đó, chi phí sản xuất cũng giảm, giúp nhiều người có cơ hội sở hữu và thưởng thức những tác phẩm đẹp mà trước đây họ chưa đủ điều kiện.
“Đó cũng là mong muốn của tôi đặt lên các con và nhiều thế hệ sau này theo đuổi nghề đúc đồng truyền thống”, nghệ nhân nói.
Bởi lẽ, bên cạnh việc làm ra những sản phẩm mang giá trị tâm linh, văn hóa, người thợ đúc đồng cũng cần nắm bắt xu hướng thẩm mỹ hiện đại, đa dạng hóa mẫu mã để tiếp cận khách hàng trẻ và mở rộng thị trường xuất khẩu.
Hơn 40 năm gắn bó với “nghề tổ” nghệ nhân Nguyễn Văn Ứng vẫn sẽ tiếp tục công cuộc “gạn đục khơi trong”, truyền dạy nghề cho những người trẻ đam mê, nhiệt huyết với nghề, để cho ánh lửa đúc đồng tại làng Ngũ Xã cũng như những giá trị truyền thống về nghề đúc đồng không bao giờ vụt tắt.
Với nỗ lực của những người nghệ nhân như ông Ứng và chính quyền, làng đúc đồng Ngũ Xã còn trở thành điểm đến hấp dẫn thu hút du khách, tô điểm thêm nét đặc sắc văn hóa cho trải nghiệm của du khách khi đến Thủ đô Hà Nội.
Theo Lao Động