Những năm trở lại đây, cùng với sự phát triển của công nghệ, các trào lưu văn hóa xuất hiện ngày càng nhiều trên không gian mạng. Bên cạnh trào lưu hình thành trong nước, những dòng chảy văn hóa từ nhiều quốc gia cũng dần xâm nhập và có ảnh hưởng ngày càng mạnh mẽ, tác động trực tiếp đến đời sống tâm lý, tình cảm của người trẻ hiện nay.
Xoay quanh câu chuyện trên, thạc sĩ, nhà báo Phạm Công Nhật, phóng viên báo Tuổi trẻ từng đoạt giải Nhất cấp Bộ Thông tin truyền thông một cuộc thi về báo chí thời hội nhập đã có cuộc trao đổi cùng website trường ĐHKHXH&NV, ĐHQG-HCM.
Tiếp cận trào lưu mới làm cuộc sống thêm thú vị
Nói về nguồn gốc hình thành và phát triển của các trào lưu, anh Phạm Công Nhật cho rằng nguyên nhân khiến các trào lưu hiện nay xuất hiện và phát triển mạnh phần lớn là do hội chứng tâm lý FOMO (Fear Of Missing Out) cùng với sự xuất hiện của công nghệ. “Hội chứng tâm lý FOMO xuất hiện đầu những năm 1996. Đó là trạng thái tâm lý khiến mỗi người lo lắng, sợ bỏ lỡ những thứ mà xung quanh mọi người đều biết. Nói cách khác là họ bị ảnh hưởng bởi tâm lý đám đông”. – anh Nhật chia sẻ. Theo đó, để hòa nhập với câu chuyện của tập thể, mỗi người thường có xu hướng cập nhật nhanh chóng các trào lưu và biến nó trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu trong đời sống hàng ngày. Đặc biệt, đối với giới trẻ – nhóm tuổi ưa thích sự mới mẻ, hợp thời, họ càng muốn chứng minh bản thân qua việc tiếp cận nhanh với các xu thế mới. “Có sự khác nhau giữa hiện tại với những năm trước là trào lưu hiện nay phát triển rất nhanh và lan tỏa rất rộng bởi công nghệ đã giải quyết được bài toán về tính cập nhật các xu thế mới, trong khi các thế hệ trước thì chỉ đa phần thông qua truyền miệng hoặc phương tiện truyền thông truyền thống”. – anh Nhật khẳng định.
Là người có nhiều năm kinh nghiệm trong hoạt động báo chí và nghiên cứu truyền thông, anh Phạm Công Nhật đánh giá việc giới trẻ đi theo các trào lưu mới là điều hoàn toàn dễ hiểu. Nhìn từ góc độ tích cực, một số trào lưu hiện nay mang lại rất nhiều lợi ích cho người trẻ. “Chúng giúp chúng ta trở nên thú vị hơn trong mắt bạn bè đồng trang lứa, giúp những cuộc trò chuyện giữa mọi người đầy màu sắc, sinh động. Chẳng hạn như các clip hài, clip rap có lồng ghép kiến thức cuộc sống một cách khéo léo, trẻ trung. Nó khiến cho việc bổ sung kiến thức trở nên hài hước, thú vị chứ không như những bài giảng khô khan. Đây cũng là một “điểm sáng” nhưng chỉ tiếc là còn khá hiếm hoi”. – anh Nhật chia sẻ.
Khi được hỏi về việc một số người trẻ bị xem là “lạc hậu” chỉ vì họ không biết hoặc không hiểu về các trào lưu văn hóa mới, anh Công Nhật cho rằng: “Tùy vào thế hệ sẽ có định nghĩa riêng về “lạc hậu”. Anh thuộc thế hệ Y và có thể cách ứng xử, hành vi sẽ khác với Gen Z. Chẳng hạn trong những lần gặp gỡ bạn bè đồng trang lứa, nếu mọi người cảm thấy anh hoặc một thành viên nào đó không hứng thú với câu chuyện về một trào lưu đang “hot” thì họ sẽ chủ động tìm những chủ đề khác để nói. Việc này giúp tất cả mọi người không bị lạc lõng trong cuộc trò chuyện”.
Mối nguy từ trào lưu văn hóa lệch chuẩn
Trước sự phát triển như vũ bão của khoa học công nghệ, mạng xã hội đã trở thành mảnh đất màu mỡ cho sự hình thành và phát triển các trào lưu văn hóa. Để trở thành “điểm nhấn” trong dòng chảy đó, nhiều người trẻ đã không ngần ngại tạo ra những trào lưu không tích cực để “câu like”, “câu view”,… Bên cạnh đó, họ cũng có xu hướng thần tượng những hiện tượng mạng có lối sống đạo đức không lành mạnh, ủng hộ những hành động và phát ngôn lệch chuẩn.
Lý giải về hiện tượng này, anh Phạm Công Nhật cho biết: “Một trong những nguyên nhân dẫn đến điều này là văn hóa đọc của người Việt Nam nói chung và giới trẻ nói riêng đang có ít nhiều vấn đề”. Theo đó, anh đã chỉ ra một số kiểu đọc hay tiếp nhận thông tin khác nhau: đọc chỉ mang tính giải trí và “vô thưởng vô phạt”; đọc những thông tin có ích nhưng không đòi hỏi nhiều “nội lực” để thẩm thấu (mức độ có ích sẽ tùy thuộc vào từng đối tượng khác nhau. Chẳng hạn giá xăng, học phi tăng thì người có thu nhập trung bình sẽ quan tâm hơn người giàu). Dạng đọc cuối cùng là quan trọng nhất nhưng cũng ít bạn trẻ quan tâm, trau dồi nhất. Đó là đọc những thông tin bổ ích, có giá trị cao và đôi khi đòi hỏi đọc nhiều lần để có thể thẩm thấu được, từ đó nâng cao tư duy phản biện, có góc nhìn nhiều chiều. Hầu như giới trẻ chỉ dừng lại ở việc tiếp thu thông tin về các trào lưu văn hóa theo kiểu thứ nhất, trong khi kiểu thứ ba mới là dạng đọc quan trọng nhất, giúp các bạn đủ tỉnh táo trước các trào lưu giải trí hời hợt, nông cạn.
Ngoài ra, anh cũng chia sẻ nhiều nguyên nhân khiến cho giới trẻ hiện nay thích tạo ra các trào lưu để câu tương tác hoặc thần tượng những cá nhân có lối sống không lành mạnh: tâm lý muốn cổ xúy những điều “giật gân”, ngông để trở nên cá tính, sành điệu trong mắt người khác; bị cuốn theo ảnh hưởng của thuật toán và công nghệ thuyết phục (persuasive technology);… Anh Công Nhật cũng nhấn mạnh trách nhiệm của nhà trường với sự phát triển của các trào lưu không lành mạnh: “Có một thời gian, trào lưu múa quạt của một nhân vật khá tai tiếng được nhiều học sinh, sinh viên ở các trường trình diễn tại lễ hội văn nghệ tại trường và đăng tải lên Youtube. Một số trường do không để ý hoặc theo dõi cuộc sống mạng nên không phản đối gì. Hệ quả là học sinh, sinh viên tưởng rằng những điều trường không cấm đồng nghĩa rằng trường đồng ý hoặc thỏa hiệp với những điều tiêu cực”.
Ngoài ra, anh cũng nhấn mạnh sự quan trọng của việc xây dựng hình ảnh cá nhân trên các trang mạng xã hội bởi đây chính là một trong những cơ sở để nhà tuyển dụng đánh giá về tiêu chuẩn đạo đức của các ứng viên: “Khi người ngoài nhìn vào facebook bạn, họ sẽ đánh giá văn hóa của công ty đó”. Do vậy, nếu người trẻ thường xuyên chia sẻ, đăng tải hình ảnh, cảm xúc tiêu cực hoặc cổ xúy cho những trào lưu văn hóa không lành mạnh thì sẽ vô tình tạo ra ấn tượng xấu trong mắt nhà tuyển dụng. “Hầu hết các doanh nghiệp đều tin rằng IQ hay còn gọi là trí tuệ thông thường đều có thể đào tạo lại nhưng EQ (trí tuệ cảm xúc) thì các công ty sẽ không có thời gian đào tạo lại”. – anh Nhật cho biết.
Giữ văn hóa dân tộc từ điều nhỏ nhất
Bên cạnh những trào lưu văn hóa trong nước, giới trẻ hiện nay ngày càng có nhiều điều kiện để tiếp xúc với các trào lưu văn hóa quốc tế. Trong khi đó, một bộ phận người trẻ có xu hướng quay lưng với văn hóa truyền thống. Nói về vấn đề này, anh Phạm Công Nhật cho biết: “Anh lấy ví dụ làn sóng Hàn Quốc (Hallyu) phát triển khá mạnh mẽ. Từ phim ảnh đến âm nhạc đều phủ sóng rộng rãi ở nhiều quốc gia, trong đó có Mỹ. Họ có nội lực, đầu tư mạnh và đổ công sức rất nhiều. Đây là điều không thể phủ nhận”.
Tuy nhiên, anh Nhật cũng bày tỏ quan điểm bản thân không ủng hộ những bạn trẻ có tư tưởng sùng bái quá mức những trào lưu văn hóa ngoại nhập. “Chẳng hạn một việc nhỏ thôi nhưng với anh quan trọng lắm. Hơn 10 năm rồi, anh ít khi sử dụng tên tiếng Anh. Dù có đi hội thảo nước ngoài hay đi học thì anh vẫn giữ tên Việt Nam. Bạn bè quốc tế không đọc được thì anh chỉ họ cách phát âm để đọc cho đúng”. – anh chia sẻ. Đối với anh, việc sử dụng tên tiếng Việt khi giao tiếp với cộng đồng quốc tế là cách đơn giản nhất để giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc trước nguy cơ “xâm lăng” văn hóa. “Cá nhân anh nghĩ cái tên mình mà còn không giữ được thì khó có cái gì mình có thể giữ được”. – anh Phạm Công Nhật khẳng định. Đối với nhiều người, giữ gìn văn hóa dân tộc là một khái niệm khá xa vời nhưng thực ra, nó lại bắt nguồn từ những việc làm đơn giản.
Để giải quyết vấn nạn “xâm lăng” văn hóa hiện nay, anh Nhật cho biết ý thức của mỗi bạn trẻ là yếu tố quan trọng nhất để bảo vệ văn hóa truyền thống của mỗi quốc gia. Sự phát triển của công nghệ khiến cho giới trẻ có xu hướng làm mọi thứ nhanh hơn theo kiểu “mì ăn liền”, tư duy ngắn hạn. “Nhà trường nên tạo thêm nhiều hoạt động mang tính tương tác đời thực, cung cấp những khóa học hướng dẫn các bạn làm sao để không bị thuật toán hay mạng xã hội dẫn dắt. Song song đó, những tổ chức, cá nhân trong lĩnh vực văn hóa cũng cần nỗ lực tạo thêm nhiều tác phẩm có chiều sâu để giúp giới trẻ được hun đúc tinh thần, niềm tự hào dân tộc, đứng vững trước “cơn bão” thông tin, hình ảnh, các trào lưu “thượng vàng hạ cám” trên mạng lẫn đời sống thực như hiện nay”. – anh Nhật gửi gắm.